کاربردهای استایرین مونومر و خصوصیات فیزیکی آن
استایرین، مونومری است روغنی و به رنگ زرد کمرنگ یا بیرنگ که آروماتیک (متصاعد کننده بخار بودار) می باشد و در ساخت پلی استایرین پلاستیک، پوششهای محافظتی، پلی استایرین، رزین ها و نیز مواد شیمیایی حد واسط در پروسه تولید مواد مختلف، استفاده می گردد.
این ماده در کلیه لیستهای تهیه شده توسط مؤسسات تهیه کننده استانداردهای مواد شیمیایی مانند OSHA, ACGIH, NIOSH و…در زمره مواد خطرناک قرار گرفته است.
چنانچه با ماده ای که در لیست سیاه مواد خطرناک و مضر قراردارد، سر و کار دارید، می بایست که میزان آنرا در محیط اندازه گیری نمایید. ناگفته پیداست که این نوع اندازه گیری تنها جهت پیشگیری از مسمومیت تنفسی کابرد دارد و جهت جلوگیری از مسمومیت با استایرین مونومر از راه تماس فیزیکی ناتوان است.
میزان حد استاندارد استایرین مونومر در محیط ۰/۰۸ ppm می باشد، استاندارد OSHA میزان استاندارد تجمعی تماسِ با این ماده در هوای محیط، جهت یک شیفت کاری هشت ساعته حداکثر ppm ۵۰ است و چنانچه میزان آن بیش از ppm ۱۰۰ باشد، حضور فرد در این محیط بمدت بیش از ۱۵ دقیقه، برسلامتی او تأثیرات منفی خواهد گذاشت. استاندارد NIOSH نیز با تفاوت ناچیزی بر همین اعداد و ارقام ، تأکید دارد.
جهت شناخت و درمان اثرات استایرین مونومر بر ارگانهای مختلفِ بدنِ افراد درگیر با این ماده، می بایست در ابتدای شروع کار فرد در این بخش و همچنین در بازه زمانی کار او، بصورت دوره ای معاینات دستگاه تنفسی، دستگاه عصبی و در صورت وجود ناباروری معاینه دستگاه تولید مثل، صورت گیرد. همچنین (مرکز تعادل بدن در تعامل با چشمها، گوش داخلی و سلسله اعصاب حسی اندامهای تحتانی)، PNS (دستگاه عصبی اتونوم که وظیفه تنظیم ارگانهای داخلی بدن چون فشار خون را برعهده دارد) نیز باید مورد توجه قرار گیرند. همچنین در صورت وجود زردی توجیه ناپذیر و مزمن، باید اثرات استایرین مونومر بر بافت کبدی را مدنظر داشت.
راه های متفاوت تاثیرات منفی استایرین مونومر بر بدن انسان
۱- تماس استایرین مونومر با پوست و سطوح مخاطی (چشم، دهان و…) و نیز تنفس بخارات آن که موجب تحریک (قرمزی، خارش وسوزش) چشمها، بینی و گلو می گردد. درصورت وجود سطوح بالاتری از بخار این ماده در محیط موجب احساس سیاهی رفتن چمشها، سبکی سر و سرگیجه می گردد و بالاخره سطوح بسیار بالای بخار این ماده در محیط، موجب اثرات مخرب جبران ناپذیری بر بافت مغزی و کبدی و حتی در نهایت مرگ می گردد.
۲- از آنجاییکه استایرین مونومر موتاژن (تاثیر برساختمان ژنتیکی سلولهای بدن و افزایش ریسک ابتلا به انواع سرطانها) می باشد، می بایست که با آن بسان یک ماده سرطانزا برخورد نمود.
۳- چنانچه تماس با بخار این ماده در محیط تکرار گردد (برخورد مزمن) می تواند موجب اختلال در شخصیت، حافظه و تمرکز گردیده و نیز مشکلاتی در امر یادگیری ایجاد کند. همچنین تماس طولانی مدت با این ماده موجب افزایش ریسک ابتلا به انواع سرطان (موتاژنیستی) و نیز اختلالاتی در دستگاه تولید مثل (خصوصاً در خانمها) می گردد. همچنین اختلالاتی در تعادل بدن و نیز احساس کرختی و سستی عضلات و کند شدن واکنشهای بدن نیز از اثرات سوء تماس با استایرین مونومر است.
۴- استایرین مونومر آتش زا و از لحاظ شیمیایی آماده ایجاد واکنش و انفجار می باشد که خود می تواند اثرات جبران ناپذیری بر سلامتی افرادی که با آن سروکار دارند بگذارد.
راهکارهای کاهش بخارات استایرین در محیط
در ذیل به چند راهکار جهت کاهش بخارات استایرین پرداخته و چند توصیه در رابطه با نحوه کار با استایرین مونومر و کنترل های مهندسی، که نقش مهمی پیرامون کاهش تماس با این ماده در محیط کار دارد، می پردازیم:
۱- بهترین راه جلوگیری از تماس با این ماده، تهویه مناسب هواست. استفاده از تهویه هوای مناسب، خود دارای استانداردهای مدونی است که از حوصله این مقاله خارج است.
۲- استفاده از پمپهای خودکار جهت تخلیه و جابجایی.
۳- قبل از شروع به کار، از وجود اکسیژن کافی در محیط « در حدود ۱۹%» و نیز عدم تجمع بخار استیرین مونومر در محیط که امکان انفجار دارد، مطمئن گردید.
۴- استایرین مونومر باید در مکانی خنک و بدور از مواد اکسیدان مانند پراکسید، اسیدهای قوی همانند هیدروکلریک ، سولفوریک و نیتریک و کلرید آلومینیوم انبار شود.
۵- همواره در مکان انبار و بکارگیری استایرین مونومر بازدارنده آن TBC (ترتیاری توتیل کاتکلول) در درسترس باشد تا در صورت بروز واکنشی ناخواسته، قادر به مهار آن باشید.
۶- بهنگام وقوع واکنش ناخواسته و یا آتش سوزی که استایرین مونومر مسبب آن بوده است، وسایل اطفاء حریق حاوی CO₂ (دی اکسید کربن) و یا کف می توانند از یک فاجعه انسانی، پیشگیری نمایند.
۷- جهت کاهش سطح بخارات استایرین مونومر و پیشگیری از اثرات جبران ناپذیر آن بر دستگاه تنفسی، خصوصاً ریه می توان از ماده ای به نام Anti styrene emission (افزودنی کاهش دهنده بخارات استایرین) استفاده نمود.
۸- مکانی که در آن با استایرین مونومر کار می شود و یا حتی انبار شده است، مکان مناسبی جهت خوردن غذا نیست. حتی در این مکان سیگار کشیدن هم ممنوع می باشد.
۹- از ورود استایرین مونومر به فاضلاب جلوگیری نمایید، چرا که با خطر بالای انفجار همراه است. همچنین آلودگی محیط زیست با آن، موجب آسیب به حیوانات و مرگ ماهی ها و حتی کاهش رشد گیاهان می گردد.
در انتها لازم به ذکر است که بخار حاصل از سوختن استایرین مونومر، بسیار سمی و کشنده است و حتی می تواند از خود آتش سوزی و انفجار خطرناکتر باشد.
توصیه های بهداشتی، پیرامون کار با استایرین مونومر و نحوه برخورد با فرد صدمه دیده از استایرین مونومر
۱- آموزش مداوم پرسنل و آگاه سازی آنان از اثرات مضر، شیوه های شناخت مسمومیت و روشهای پیشگیری از آن چه بصورت نصب تابلوهای هشدار دهنده در محیط کار و چه بصورت کلاسهای دوره ای باز آموزی، نقش مهمی در حفظ سلامتی پرسنل دارد.
۲- استفاده از لباسهای کار نفوذناپذیر و عینک کار
۳- پاکسازی بدن وشستشوی سریع لباسهای آلوده به استایرین مونومر
به خاطر داشته باشید که شما این ماده را با لباس کار و همچنین برسطح بدن خود به خانه و به میان افراد خانواده می برید که می تواند بر سلامتی کودکان و جنین زنان باردار، اثرات جبران ناپذیری به لحاظ سرطانزا بودن بگذارد. بنابراین جهت شستشوی لباسهای آلوده باید وسایل اختصاصی و فرد آشنا به خطرات این ماده مهیا گردد.
۴- در صورت تماس اتفاقی با چشم پیش از انجام هرکاری، چشمها را با آب فراوان خنک بشویید «در حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه » و حتماً پلکها را به بالا و پایین به آرامی حرکت دهید تا تمام سطوح پشتی پلکها نیز شسته شود و سپس فرد را سریعاً به چشم پزشکی انتقال دهید.
۵- در صورت مسمومیت تنفسی با استایرین مونومر، ابتدا فرد را از محیط تجمع بخار استایرین مونومر خارج نموده، در صورت در دسترس بودن، از اکسیژن بهمراه ماسک استفاده نمایید. چنانچه فرد بیهوش گردیده بهترین طرز خواباندن فرد صدمه دیده به پشت و کمی به پهلوی راست است. حتماً مراقب باز بودن دهان فرد صدمه دیده باشید و تا جای ممکن سعی کنید که با انگشتان خود زبان بیمار را از ته حلق وی به جلوتر بکشید تا راه تنفسی وی باز باقی بماند و آنگاه مصدوم را سریعاً به اورژانس برسانید.
یک نکته عمومی در رابطه با حمل و نقل فرد بیهوش شده این است که، حتی المقدور باید از حرکت دادن سر و گردن مصدوم جلوگیری شود، چرا که ما از صدمه دیدن مهره های گردنی وی، در اثر به زمین افتادن در هنگام بیهوشی و همچنین سایر صدمات احتمالی به مهره های گردن مصدوم بی خبریم. جابجا کردن نامناسب فرد در چنین صورتی ممکن است موجب قطع نخاع و فلج دائمی وی گردد.
گرد آوری و ترجمه: مهندس ایرج علاقه بند، دکتر بردیا لقایی
رفرنس ها:
EJNET: Environmental justice.net
OSHA: U.S Department of labor occupational safety and health organization
ACGIH: American conference of governmental industrial hygienists
NIOSH: The national institute for occupational safety and health